Oleje wzajemnie niezamienne

Podstawową funkcją środków smarnych jest zmniejszenie tarcia między współpracującymi ze sobą elementami. Czy wobec tego w awaryjnej sytuacji moglibyśmy np. dolać oleju silnikowego do skrzyni biegów lub oleju przekładniowego do silnika?

Jako główne zadanie każdego oleju stosowanego w samochodach zwykło się uważać zmniejszenie tarcia między współpracującymi ze sobą elementami. Faktycznie, podstawową i najważniejszą funkcją tych olejów jest utworzenie trwałego filmu smarnego, który zapewnia ochronę pracującym powierzchniom. Jednak każdy olej ma też do spełnienia inne ważne zadania. W przypadku oleju silnikowego jest to m.in.:

• odprowadzanie ciepła – przez obmywanie i chłodzenie rozgrzanych elementów (górny pierścień tłokowy 250°C, denko tłoka 200°C, panewki do 130°C) oraz odprowadzanie ciepła do miski olejowej, olej pomaga utrzymywać odpowiednią temperaturę silnika. Zauważmy, że w bardziej zaawansowanych jednostkach stosuje się natrysk oleju na denko tłoka w celu jego chłodzenia oraz dodatkowe chłodnice oleju;
• ochrona przed korozją (żelaza i metali kolorowych) – poprzez dodatki zwiększające liczbę zasadową (alkaliczność) mające za zadanie neutralizację kwaśnych produktów spalania (np. H₂S), olej zapobiega korozji. Szczególnie czułe są na nią elementy wykonane są z metali kolorowych, takie jak np. panewki;
• zapewnienie szczególności komory spalania – konstruktor silnika tak go projektuje, że dopiero po wprowadzeniu oleju o odpowiedniej lepkości pomiędzy pierścienie a tuleję cylindrową silnik osiąga założone ciśnienie sprężania;
• utrzymanie silnika w czystości – stosowanie wysokiej jakości olejów bazowych oraz dodatków myjących i dyspergujących sprawia, że olej silnikowy zapobiega odkładaniu się nisko i wysokotemperaturowych zanieczyszczeń. Pozostają one rozpuszczone w oleju i pływają w nim rozproszone, aż do momentu jego wymiany.

Zasady doboru oleju do skrzyni biegów są identyczne – olej musi spełniać normy jakościowe i lepkościowe, określone przez producenta pojazdu. Prawda jest jednak taka, że oleje silnikowe i przekładniowe pracują w zupełnie innych środowiskach, więc chociaż ich podstawowa funkcja w postaci smarowania jest taka sama, różnią się znacznie pod względem zastosowanych dodatków. W przypadku oleju do skrzyń biegów dobierane są one pod kątem bardzo zróżnicowanych materiałów używanych do produkcji synchronizatorów, takich jak mosiądz, molibden czy węglik spiekany.

– Oleje silnikowe nie nadają się do pracy w skrzyni biegów. Nie mają dodatków tarciowych niezbędnych dla właściwej pracy synchronizatorów, przez co biegi załączałyby się bardzo ciężko. Dużo mniej jest w nich także dodatków Extreme Pressure (EP), jak np. siarka, molibden, bor. Ich niedostatek prowadzi do zużycia lub zatarcia skrzyni (zależnie od jej obciążenia).
Z kolei olej przekładniowy nie może być używany w silniku głównie z powodu braku rezerwy alkalicznej, czyli dodatków zasadowych neutralizujących kwaśne produkty spalania. Także z powodu mniejszej ilości dodatków dyspersyjnych zbierających zanieczyszczenia, takie jak sadza. Jednocześnie siarkowo-fosforowe dodatki EP powodowałyby uszkadzanie czy zatykanie TWC czy filtrów DPF – wyjaśnia Andrzej Husiatyński, Technical Support Engineer w Total Polska.

Kolejne ważne kwestie to lepkość oraz zakres temperatur pracy, które są bardzo różne w przypadku silnika i skrzyni biegów. Olej w silniku pracuje w znacznie szerszym zakresie temperatur. Oleje przekładniowe mają bardziej „sprzyjające” środowisko, nie tylko zresztą pod względem temperatury.

– Olej w silniku osiąga nawet 250 stopni w okolicach pierścieni tłokowych, co naraża go na utlenianie. W skrzyni biegów nie ma takich źródeł ciepła, olej grzeje się jedynie przez tarcie i rzadko osiąga temperaturę powyżej 100 stopni Celsjusza. W TotalEnergies zwracamy jednak uwagę, że olej w skrzyni musi być bardziej odporny na mrozy i działać odpowiednio już od startu, gdy nagrzewa się bardzo powoli. W skrzyniach biegów dodatkowo olej jest mocniej ścinany między zębami, co wymaga zastosowania innych dodatków podnoszących wskaźnik lepkości. Należy zatem stosować produkty zgodnie z ich przeznaczeniem. Mieszanie tych dwóch rodzajów olejów może w krótkim czasie doprowadzić do kosztownej awarii – podsumowuje Andrzej Husiatyński.