Awarie rozrusznika –
diagnostyka i naprawa

Ponownie sięgamy do biuletynu Hella Tech World, w którym znaleźć można wiele wskazówek i informacji technicznych. Jest tam m.in. garść porad poświęconych obsłudze rozrusznika. Z pewnością przydadzą się one w każdym warsztacie, ponieważ awarie tego elementu stanowią chleb powszedni.

Silniki spalinowe muszą być uruchamiane przez zewnętrzne źródło energii. W pojazdach ten proces niemal z zasady realizowany jest za pomocą rozrusznika elektrycznego. A ponieważ podczas rozruchu trzeba pokonać duże opory tarcia oraz ciśnienia sprężania, szczególnie nadaje się do tego silnik prądu stałego ze względu na wysoki początkowy moment obrotowy.

Typowy rozrusznik elektryczny składa się trzech głównych podzespołów:
• silnika elektrycznego,
• elektromagnesu załączającego (włącznika elektromagnetycznego),
• głowicy z łożyskiem i mechanizmem sprzęgającym.

W rurowej obudowie są umieszczone elementy biegunów, uzwojenia wzbudzenia oraz magnesy trwałe a także wirnik z uzwojeniem. Elektromagnes załączający, nazywany włącznikiem elektromagnetycznym stanowi połączenie przekaźnika oraz elektromagnesu i jest przykręcony u góry do głowicy rozrusznika. W głowicy znajdują się: zębnik, sprzęgło jednokierunkowe, dźwignia i sprężyna.

Zasada działania

Włączając silnik poprzez stacyjkę, uruchamia się włącznik elektromagnetyczny. Przepływ prądu w uzwojeniu wciągającym i podtrzymującym przyciąga zworę. W efekcie jest uruchamiana dźwignia, która popycha mechanizm sprzęgający z zębnikiem i sprzęgłem jednokierunkowym do wieńca zębatego koła zamachowego silnika. Po pełnym zazębieniu się zębnika styk we włączniku elektromagnetycznym zamyka główny obwód prądu prowadzący do rozrusznika. Rozrusznik jest włączony i obraca się.

Symptomy uszkodzenia rozrusznika

Na uszkodzenie rozrusznika mogą wskazywać następujące objawy nieudanych prób rozruchu silnika:
• brak reakcji po uruchomieniu stacyjki,
• odgłos działania włącznika elektromagnetycznego przy jednoczesnym braku zazębienia,
• głośno obracający się rozrusznik przy braku napędzania silnika.

Przyczyny awarii

Wadliwe działanie rozrusznika może mieć kilka przyczyn:
•  uszkodzone złącza elektryczne,
•  uszkodzony lub zacinający się włącznik elektromagnetyczny,
• elektryczne uszkodzenie silnika elektrycznego,
• uszkodzony mechanizm sprzęgający, zębnik lub sprzęgło jednokierunkowe.
Ponieważ warunkiem poprawnego działania jest właściwe zasilanie rozrusznika, w ramach diagnostyki obowiązkowo należy uwzględnić sprawdzenie akumulatora oraz połączenia plusa i masy rozrusznika.

Poszukiwanie usterki

Usterki elektryczne w rozruszniku są zwykle spowodowane przeciążeniem. Można to zauważyć po zwarciach do masy i między zwojami w cewce stojana i uzwojeniu wirnika, ale czasami także w cewkach zespołu sterującego (włącznika elektromagnetycznego). Szczotki węglowe i komutator są narażone na duże obciążenia i bardziej podatne na awarie niż w przypadku alternatora. Podczas gdy np. zakleszczone szczotki węglowe w alternatorze nie dadzą napięcia i nie obciążą go, to już w rozruszniku powoduje to powstawanie znacznych łuków elektrycznych z powodu wysokich prądów, co często prowadzi do zniszczenia komutatora. Do lokalizowania usterki potrzebny jest multimetr i amperomierz cęgowy. Można również lokalizować źródło usterki wsłuchując się w odgłosy (np. działania zębnika).

Oto najbardziej typowe objawy awarii rozrusznika:

Rozrusznik nie obraca się po włączeniu stacyjki
Przyczyna:
Jeśli po włączeniu świateł mijania reflektory nie działają, względnie przygasają, przyczyną awarii może być:
• przerwany przewód lub połączenie z masą,
• niewystarczający przepływ prądu z powodu luźnych lub utlenionych złączy,
• rozładowany akumulator,
• uszkodzony alternator.
Jeśli włącznik elektromagnetyczny nie przyciąga, należy zmostkować zaciski 30 i 50 na rozruszniku. Gdy rozrusznik wtedy obraca się i zazębia oznacza to, że przyczyną usterki jest:
• uszkodzona stacyjka (włącznik zapłonu),
• przerwany przewód.
Jeśli włącznik elektromagnetyczny przyciąga, należy odłączyć kabel akumulatora od zacisku 30 na rozruszniku i umieścić go bezpośrednio na śrubie styku poniżej zacisku 30. Gdy po tej operacji rozrusznik obraca się, wskazuje to na zanieczyszczone lub zużyte styki włącznika elektromagnetycznego.
Rozwiązanie problemu:
• sprawdzić przewód akumulatora i połączenia,
• oczyścić bieguny akumulatora i zaciski,
• stworzyć przewodzące połączenie między rozrusznikiem, akumulatorem i masą,
• zmierzyć napięcie akumulatora, w razie potrzeby naładować lub wymienić,
• sprawdzić alternator,
• wymienić stacyjkę (włącznik zapłonu),
• usunąć przerwę,
• oczyścić/wymienić włącznik elektromagnetyczny i styki.

Rozrusznik nie obraca się, gdy kabel akumulatora jest umieszczony bezpośredni na śrubie styku poniżej zacisku 30, ewentualnie obraca się zbyt wolno lub nie przyciąga.
Przyczyna:
•  zużyte szczotki węglowe,
•  zakleszczone szczotki węglowe,
•  sprężyny bez wystarczającego napięcia, szczotki węglowe nie przylegają,
•  zanieczyszczony komutator,
•  porysowany lub nadpalony komutator,
•  uszkodzone uzwojenie stojana lub wirnika.
Rozwiązanie problemu:
•  wymienić szczotki węglowe,
•  oczyścić szczotki i prowadnice w szczotkotrzymaczu,
•  wymienić sprężyny szczotek,
•  oczyścić komutator,
•  wymienić rozrusznik

Rozrusznik przyciąga i zazębia, silnik obraca się tylko z szarpnięciem lub wcale.
Przyczyna:
•  rozładowany akumulator,
•  niedostateczny przepływ prądu z powodu luźnych lub utlenionych połączeń,
•  zakleszczone szczotki węglowe,
•  zużyte szczotki węglowe,
•  zanieczyszczony komutator,
•  porysowany lub nadpalony komutator,
•  uszkodzone uzwojenie stojana lub wirnika.
Rozwiązanie problemu:
•  sprawdzić akumulator, w razie potrzeby naładować,
•  oczyścić bieguny akumulatora i złącza oraz dokręcić,
•  oczyścić szczotki węglowe i prowadnice w szczotkotyrzymaczu,
•  wymienić szczotki węglowe,
•  oczyścić komutator,
•  wymienić rozrusznik.

Rozrusznik przyciąga i zazębia, zębnik nie wysprzęgla, silnik obraca się z szarpnięciem lub wcale.
Przyczyna:
•  uszkodzony zębnik rozrusznika,
•  uszkodzony wieniec zębaty na kole zamachowym.
Rozwiązanie problemu:
•  wymienić zębnik rozrusznika,
•  podać wieniec zębaty obróbce, w razie potrzeby wymienić.

Zębnik nie wysprzęgla.
Przyczyna:
•  zębnik lub wielowypust śrubowy zanieczyszczone lub uszkodzone,
•  uszkodzony włącznik elektromagnetyczny,
•  zużyta lub uszkodzona sprężyna powrotna.
Rozwiązanie problemu:
•  wymienić włącznik elektromagnetyczny,
•  wymienić sprężynę powrotną,
•  wymienić rozrusznik.

Rozrusznik obraca się nadal po zwolnieniu stacyjki.
Przyczyna:
•  uszkodzona stacyjka lub przekaźnik,
Rozwiązanie problemu:
•  natychmiast zatrzymać silnik, sprawdzić stacyjkę i przekaźnik, w razie potrzeby wymienić.